„Te knigły buźomy wužywaś w serbskej wucbje!“
Nowy Casnik15. Dezember 2022
Gano su prezentěrowali te nowe knigły „Ho zachopjonku jo było to słowo“ Horst Adam
Chtož lubujo tu serbsku rěc, ako se powěda w slěpjańskej wósaźe a chtož co se z njeju tšochu bližej zaběraś a ju nawuknuś – ten ma wšykno něnt za to „carno na běłem“. To groni, až mamy wšo to něnt w nowych bejnje tłustych knigłach, źož to namakajomy, což by dejali wěźeś wót teje rěcy w slěpjańskej wósaźe, ku kótarejž słuša wósym jsow. Jim se groni „Ho zachopjonku jo było to słowo Slěpjanski rozprajak/Schleifer Sprachführer“ (to słowo „rozprajak – tak se groni – pśi pisanju wumyslili.) K cytanjeju mamy we tych nowych knigłach dosć a nadosć. Na zachopjeńku jo to dejała byś jano brošurka, ale to wšykno jo we tyma dwěma lětoma, ako su na tom pilnje źěłali, rozrosło na něźi 340 bokow! Rozdźělili su wšykno na styri głowne źěle. W prědnem namakajo cytaŕ wjele informacijow – wó nastaśu knigłow, wó historiji a źinsajšnej situaciji slěpjańskeje rěcy (abo dialekta), wó tom, kak móžomy publikaciju nejlěpjej wužywaś, a hyšći wěcej. Wó konwersacijach – to groni wó rozgronach – w tej rěcy jo to grono w drugem źělu. To ga jo wjelgin wažne za zdźaržanje a nawuknjenje teje rěcy, až mógu se luźe na serbski wulicowaś. A za to su wupytali pśisamem 60 temow ze wšednego žywjenja – wó familiji, wó źěle w kuchni, w zagroźe abo na póli, wó namšach, wó źiśecej zagrodce, wó serbskich nałogach, wó zwěrjetach, wó rostlinach a struskach a wó młogem drugem. A k tomu słušaju tež serbske spiwy a gronka z tych stron, krotke luštne anekdoty a typiske recepty. W tśeśem źělu źo wó gramatiku slěpjańskeje serbskeje rěcy, a ta jo wjelgin wobšyrnje a w detailu wopisana na wušej 100 bokach. Namakajomy tam wšykno wó substantiwach, werbach a adjektiwach, wó konjugacijach a deklinacijach a wó młogem drugem. To zajmne pśi tom jo, až se to cesto pśirownujo z dolnoserbskeju a górnoserbskeju rěcu. Pśi tom se pokažo, až jo slěpjańska rěc tej dolnoserbskej za wětšy źěl bliša nježli tej w Górnej Łužycy. Kóńc knigłow jo myslony za mały nimsko serbski słownik, za kótaryž su wupytali jadnab 2.700 słowow.
Swóju premjeru su te knigły měli w Slěpem. Towaristwo „Kólesko“, kótaregož projekt te knigły su, jo pśepšosyło do tamneje cerkwje, teke togodla, až wóno teke wusko gromaźe źěła ze slěpjańskeju wósadu. Pśichwatało jo wokoło 70 luźi – mjazy nimi serbska faraŕka Jadwiga Malinkowa, šołta Jörg Funda, wjednik šulskego centruma Jan Hrjehor, wót Domowiny jadnaŕka Judith Šołćina a Manfred Hermaš: Teke Marcel Braumann jo pśišeł, ako jo wót decembera šefredaktor Serbskich Nowin. A teke woglědarje z Dolneje Łužyce jo to serbske kulturne zarědowanje pśiwabiło – mjazy drugim Katrin Šwjelinu, pśedsedaŕku bramborskeje Serbskeje rady.
Styri spiwaŕki kupki „Kólesko“ a Gerald Šejn ako jich dirigent su ze štuckami w slěpjańskej rěcy pśibytnych dowjadli do togo gódnego serbskego kulturnego wjacora. Dokulaž słuša ten „rozprajak“ do wobšyrnego a dłujkolětnego projekta Serbskego instituta k serbskej rěcy w Slěpjańskej wósaźe, jo měł dr. Fabian Kaulfürst ako zastupnik togo instituta to głowne nagrono, a to w tamnej serbskej a w nimskej rěcy. Jo wuchwalił wšych tych, ako su źěłali za te knigły. To stej towaristwo „Kólesko“ a jogo pśedsedaŕ Hartmut Hantšo, ako jo měł něźi źaseś lět dłujko wše pśigótowanja a druge źěła na starosći. A styri wěcywuznate wósobiny, ako wjelgin derje znaju tu slěpjańsku rěc, su wšykno to zběrali a napisali, což jo to wósebne w jeje gramatice: Hanzo Mrosk z Trjebina, jogo enkelsyn Syman Blum, dr. Hync Rychtaŕ a Juliana Kaulfürstowa. Až su se te knigły pšawje raźili, za to stej se póstarałej Gerald Šejn, kenž jo se wumyslił to wugótowanje, ten layout, a teke śišćaŕnja Schiementz w Měsće, w kótarejž su drukowali 500 eksemplarow. Až su mógali na kóńcu wšykno zapłaśiś, za to słuša wjeliki źěk sakskemu kulturnemu ministaŕstwu.
Dr. Fabian Kaulfürst a Syman Blum (wón źěła teke w Serbskem instituśe) stej pśi tej góźbje wustajiłej, až źo w tych knigłach wó dobru, pšawu, cystu a originalnu slěpjańsku rěc. Wóni su dokument hyšći žyweje serbskeje rěcy, a su togodla praktiska pomoc. Jan Hrjehor ako wjednik slěpjańskeje šule jo k tomu gronił, až budu te knigły wužywaś w serbskej wucbje.
W knigłach se nejcesćej wužywa to mě „Slěpjański dialekt“, a to ako warianta serbskeje rěcy we wutšobje Łužyce. To słowo „dialekt“ pak njejo nic mjenjejgódnego – jo gronił k tomu dr. Hync Rychtaŕ.
Kuždy dialekt, wšojadno źo na swěśe, ga jo teke jadna rěc!